سنت های عزاداری مردم لرستان در محرم
ماه محرم در سرتاسر کشور جمهوری اسلامی ایران عزای حسینی برپا هست
که مردم هر شهر سنت هاي خاص خود را در این ماه دارند. در این مقاله به سراغ مردم لرستان رفته ایم. مردم استان لرستان برای سوگواری محرم
و ایام تاسوعا
و عاشورا آداب
و رسوم خاص
و ویژه‌اي دارند
که از جمله انها میتوان به چهل منبر
و به گل افتادن، اشاره کرد.
البته به ظاهر تفاوت‌هاي مقداری میان نوع سوگواری در میان مردم شهرستان‌هاي گوناگون استان لرستان مشهود هست، اما در واقع همۀ مردم این استان به یک شیوه خاص خود سوگواری میکنند که تفاوت‌هاي بسیار چندان با نوع سوگواری دیگر اقوام دارد. در خرم‌آباد تکایای محلی، محل خاصی از سوگواری جوانان این شهر هست،
قدیمی‌ترین تکایا که به استناد کتیبه آن دارای ۱۵۰ سال قدمت هست، در محله درب دلاکان خرم‌آباد قرار دارد که در حال حاضر نیز میعادگاه سوگواران حسینی هست.
شروع مراسم سوگواری مردم خرم‌آباد با صدای ساز و دهل که آهنگ حزن‌انگیز «چمرونه» را می نوازد نخست می شود، پس از نواخته شدن آهنگ چمریونه در محله‌ها و کوچه‌ها، دسته‌هاي عزادار که شامل سینه زنان و زنجیرزنان حسینی میباشند، در خیابانها به راه می‌افتادند تا به جایگاه اصلی شهر بروند.
سینه زنان خرم‌آبادی به شیوه‌اي خاص
که ویژه مردم این شهر هست سینه زنی می کنند، در این شیوه ابتدا سینه زنان نشسته
و سینه می زنند بعد وقتی
که نوحه خوان فریاد میزند «اي وا شهیدا به دشت کربلا» همگی سرپا می‌ایستند
و ضمن پاسخ دادن به نوحه خوان با دودست
و به شدت سینه می زنند.
مراسم چهل منبر یکی
از رسوم خاص
و منحصر به فرد خرم‌آباد هست
که در این مراسم
که در روز تاسوعای حسینی برگزار می شود، زنان خرم‌آبادی به یاد بردگی حضرت زینب«س»، با پای عریان و با نقابی بر صورت،
از محله «باغ دختران» حرکت کرده و چهل شمع در منزل‌هایي
که درب آن ها باز هست، روشن میکنند.
آیین به گل افتادن، سابقه این آیین مربوط به پیش
از اسلام هست که در ایران پیش
از اسلام برای برگزاری مراسم سوگ بزرگان، قهرمانان و جوانان و عزیزترین درگذشتگان انجام می‌شده هست، در استان لرستان نیز این آیین در سوگ عزیزان
از دست رفته معمول بوده و حالا نیز در سوگ سرور و سالار شهیدان و یاران باوفایش انجام می شود.
در این مراسم ابتدا خاک تمیز طاهر
از مکانی تهیه میشود که عاری
از هر گونه آلودگی باشد، سپس حوضچه‌هایي که معمولا به دو شکل مربع و دایره ساخته می شود، بعد خاک هاي
از پیش حاضر شده را الک کرده و درون حوضچه می‌ریزند و آن را با گلاب هاي نذر شده و آب حاضر میکنند.
در کنار حوضچه‌هاي گل، مقدار زیادی هیزم به‌صورت کپه بر روی هم انباشت می شود، این هیزم‌ها در روز عاشورا برای خشک کردن کسانی که به گل افتاده‌اند بهره گیری میشود.
سوگواری مردم خرم‌آباد در شب تاسوعا با حزنی خاص تا روز عاشورا ادامه دارد، حدود نیمه‌هاي شب عزادارانی که برخی نذر دارند وارد حوضچه‌هاي گل شده و برخی تمام سر و صورت و حتی چشمان خود را آغشته به گل می کنند و به اصطلاح به گل می‌افتند.برخی دیگر
از عزاداران تنها سر و صورت و دو کتف و شانه خود را گل می زنند و در کنار شعله‌هاي آتش که به همین منظور تهیه شده خود را خشک می کنند و فرد به گل افتاده این اوضاع را تا ظهر عاشورا حفظ میکند.
این آیین در خرم‌آباد توسط همه ي اقشار از هر فکر و سلیقه، فقیر و غنی و پیر و جوان و زن و مرد انجام می شود، در قدیم مرکب هر اسب سوار نیز گل بر سر می گذاست که امروزه به جای اسب افراد خودروی خود را گل مالی میکنند.
صبح عاشورا گذشته از طلوع آفتاب ناله جانگداز ساز و دهل که نوای چمریونه می نوازد، شروع به نواختن میکند، عزادارانی که هنگام سحر به گل افتاده بودند در کنار آتش‌هاي برافروخته میدان محله بر سرزنان و «هی رو هی رو» گویان به عزداری می پردازند.
در روز عاشورا سوگواری در قالب دسته‌جات سینه زنی و زنجیر زنی تا ظهر عاشورا ادامه دارد و کسانی که نذر دارند در مسیر حرکت هیئت‌ها گاو و گوساله‌هاي نذری را سر می برند و این بدان معناست که این هیئت شام یا نهار را در منزل نذر کننده صرف کند.
بعد از ظهر عاشورا که در گویش محلی به آن طوق اشگس گفته می شود، مراسم سوگواری به آخر می رسد و عزاداران برای اقامه نماز ظهر عاشورا به گورستان مشهور این شهر «گورستان خضر» می روند و نماز ظهر عاشورا را به جا می‌آورند که بدین گونه مراسم سوگواری دهه محرم به آخر میرسد.
از دیگر عرف‌هاي روز عاشورای لرها مراسم «دختران چهل منبر» هست. از اول صبح عاشورا، دخترانی سیاه‌پوش و نقابدار با پای عریان به‌صورت گروهی، مجالس عزا و حسینیه‌هاي شهر را می گردند و با نیت خواسته‌هاي گوناگون به‌ویژه اقبال گشایی در هر جلسه و مراسم سوگواری یك شمع روشن می‌كنند تا چهل منبر را سر بزنند و چهل شمع روشن كنند.
روز هفتم را مردمان «تراش» عباس می دانند در این روز همگی به حمام میروند و پس از اصلاح سرو صورت و نظافت کامل، لباس هاي تمیز می‌پوشند. پس از چند ساعت سوگواری بی ریا و بدون تکبر و صادقانه و جانسوز گلی‌ها و همه ي سینه زنان و عزاداران به‌سوی مرکز شهر حرکت می کنند و این مراسم تا ظهر عاشورا ادامه دارد.
آخر سوگواری و مراسم روز عاشورا با ضرب المثل طوق اشگس Tog esges اعلام می شود. طوق بر وزن سوق نشانه ویژه و عمودی عزاداران ماه محرم در خرم آباد هست، محور اصلی چوب نسبتا ارتفاع هست به‌طول هشت تا ده متر که از یک متر به بالا از چندین حلقه که مرکز آن‌ها چوب اصلی هست تشکیل می شود.
یک پارچه از جنس مخمل دور حلقه‌ها می‌بندند و در بالا و انتهای آن یک قندیل نقره قرار می دهند و اطراف آن‌را با نوارهای رنگی ریشه دار و آینه‌هاي کوچک زینت میدهند. قدیمی‌ترین این علم مخصوص روستای ماسور بوده هست که به‌وسیله یکی از محترمین و معتمدین محل ساخته و حمل می‌شده هست.
این علم را از چترهای متعدد و وسیع می‌ساختند که باکت kat و گلونی Golvanye و پارچه‌هاي رنگارنگ دیگر تزئین می‌دادند و روی شالی که به کمر می‌بستند حمل می‌شده هست، دو نفر نیز از دو طرف با رسن آن‌را مهار می کردند.
عزاداران روستای ماسور پس از وارد شدن بشهر و انجام مراسم و گرداندن طوق در شهر و سینه زنی ظهر عاشورا طوق را می‌شکستند «قسمت‌هاي گوناگون آن‌را از هم جدا میکردند» و در واقع سوگواری آخر می‌پذیرفت.اصطلاح «طوق اشگس» Tog esges از آن زمان باقی باقیمانده هست که به صورت یک ضرب المثل در میان مردم جا افتاده هست و هر وقت جریانی پیچیده و یا جلسه و مجلسی آخر می‌پذیرد میگویند: “طوق اشگس” به این معنی که موضوع خاتمه یافت.
به‌ویژه در ظهر عاشورا که مراسم سوگواری آخر می‌پذیرد و عزاداران متفرق می شوند این مانند کاربرد بیشتری دارد نوجوانان و جوانان دوستدار ائمه اطهار «ع» این روزها با شور و حالی عاشورایی، فضای استان را برای برگزاری آیین‌هاي ویژه سوگواری و سوگواری حاضر کرده‌اند تا این آیین‌ها به خوبی برگزار شود.
پارس ناز
